بررسی پتانسیل و بسترهای مناسک زیارتی بر اساس فهم نظام معنایی مشارکت‌کنندگان در پیاده‌روی اربعین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

10.22055/qjsd.2022.38949.2529

چکیده

پیاده‌روی اربعین پدیده ‌اجتماعی چندبعدی است که در برساخت‌های اجتماعی ایرانی دارای ابعادی چون سیاست، هویت، تعامل و یا تقابل هویت‌ها، محیط زیست و آسیب‌های اجتماعی است. لذا این مطالعه ‌از نوع پژوهش‌های کیفی است که با استفاده ‌از روش نظریه داده‌بنیاد جهت فهم نظام معنایی زائرانی که در پیاده‌روی شرکت داشته‌اند انجام شده ‌است. بدین منظور با روش نمونه‌گیری هدفمند و با استفاده ‌از روش مصاحبه نیمه ساختاریافته داده‌ها جمع‌آوری شد و تا رسیدن به‌ اشباع نظری 21 نفر از زائران در میدان تحقیقی شامل منطقه مرزی چذابه مورد بررسی قرار گرفتند. برای دستیابی به عوامل، تحلیل داده‌ها با استفاده ‌از رویه‌های نظام‌مند کوربین و کوربین انجام شد که شامل کدگذاری مفاهیم و شکل دادن به نظریه ‌است. تجزیه و تحلیل داده‌ها در کدگذاری باز، به شناسایی عوامل اصلی، مؤلفه‌ها و زیرمؤلفه‌ها منجر شد. تدقیق در یافته‌های مصاحبه حاکی از آن است که مقوله مرکزی پژوهش «پیاده‌روی اربعین نمود زیست‌جهان رقیب مدرنیته و ساخت دوباره خود» می‌باشد. بر اساس یافته‌های پژوهش مشارکت‌کنندگان، پیاده‌روی اربعین را به مثابه یک فرصت برای خودسازی درک می‌کنند که قابل توضیح با نظام تناسب اهداف و وسایل در چارچوب متداول عقلانیت ابزاری نیست. در جریان این پیاده‌روی با ادعیه و ذکر سعی بر پالایش خود دارند و معتقدند ملت ایران و عراق می‌توانند از این فرصت برای خودسازی معنوی استفاده کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Inveestigating the Potential and Foundations of Pilgrimage Rituals Based on the Understanding of the Semantic System of the Participants in the Arbaeen Walk

نویسندگان [English]

  • rezadost karim 1
  • marziyeh shahryari 2
1 Associate Professor, Department of Sociology, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
2 Assistant Professor, Department of Sociology, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
چکیده [English]

Arbaeen walk is a multi-dimensional social phenomenon, which in Iranian social constructions has dimensions such as politics, identity, interaction or confrontation of identities, environment and social harms. Therefore, this study is a type of qualitative research that was conducted using the foundational data theory method to understand the semantic system of the pilgrims who participated in the walk. For this purpose, data was collected by purposeful sampling method and using semi-structured interview method and 21 pilgrims were investigated in the research field including the border region of Chazaba until reaching theoretical saturation. In order to obtain the factors, data analysis was done using the systematic procedures of Corbin and Corbin, which includes coding concepts and shaping the theory. Data analysis in open coding led to the identification of main factors, components and sub-components. Scrutiny in the findings of the interview indicates that the central category of the research is "the Arbaeen walk is a manifestation of the life of the world competing with modernity and the loss of subjectivism". Based on the findings of the research, the participants perceive the Arbaeen walk as an opportunity for self-improvement, which cannot be explained by the system of proportionality of goals and means in the common framework of instrumental rationality. During this walk, they try to refine themselves with prayers and remembrances, and they believe that the people of Iran and Iraq can use this opportunity for spiritual self-improvement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arbaeen Walk
  • Foundational Data Theory Method
  • Collective Life
  • Media Censorship
  • Modernity's Competing World Life
آسابرگر، آرتور (1380). روایت در فرهنگ عامه، رسانه و زندگی روزمره، ترجمه محمدرضا لیراوی، نشر سروش.
اتو، رودلف (1380). مفهوم امر قدسی؛ پژوهشی درباره عامل غیر عقلانی مفهوم الوهیت و نسبت آن به عامل عقلانی، ترجمه همایون همتی، تهران: نقش جهان.
امینی، عبدالحسین (1362). الغدیر، ترجمه محمدتقی واحدی، جلد 5، تهران: کتابخانه بزرگ اسلامی.
برگر، پیتر و توماس لاکمن (1387). ساخت اجتماعی واقعیت؛ رساله‌ای در جامعه‌شناسی شناخت، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: علمی ‌و فرهنگی.
 پویافر، محمدرضا (1396). خیرِ در اربعین، خبرگزاری رضوی، کد خبر ۲۱۹۶۸.
تیلی، چارلز (1385). از بسیج تا انقلاب، ترجمه علی مرشدی­زاد، تهران: پژوهشکده‌ انقلاب اسلامی.
جمشیدی­ها، غلمرضا (1386). "تحلیل جامعه­شناختی از مراسم و مناسک دینی با تأکید بر مراسم عاشورا"، مجله تاریخ اسلام، شماره 30.
چنگی آشتیانی، مریم (1388). بررسی جامعه­شناختی کارکرد معنابخشی دین در آثار محمدحسین طباطبایی.

خبرگزاری صدا و سیما (1397). بررسی راهپیمایی عظیم اربعین از منظر جامعه‌شناسی سیاسی، کد خبر ۲۲۶۴۹۹۹.

دورکیم، امیل (1383). صور بنیانی حیات دینی، ترجمه باقر پرهام، تهران، نشر مرکز.

سلطانی، علی (1398). جامعه­شناسی پیاده‌روی اربعین حسینی، خبرگزاری صدا و سیما، کد خبر 83519412.

شریعتی، سارا و آرمان ذاکری (1394). موقعیت دین در جامعه ایران: قدسی تقدس‌زدایی شده، مجموعه مقالات گزارش وضعیت اجتماعی کشور، ناشر: شورای اجتماعی کشور، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری.
صفیئی، کامبیز (1388). "کاربرد تحلیل ساختاری روایت: تحلیل روایی نمایشنامه بانوی سالخورده، ‌اثر فردریش دونمارت با تکیه بر دیدگاه رولان بارت"، فصلنامه ‌ادبیات تطبیقی، سال سوم، شماره 11.
فلیک، اووه (1388). درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه ‌هادی جلیلی. چاپ اول، تهران: نشر نی.
کاشی، شیما (1394). الگوهای زیارتی جوانان، مطالعه موردی دو الگوی زیارتی در مشهد اردهال، خلاصه پایان­نامه‌های همایش ملی مطالعات اجتماعی دین، انجمن جامعه‌شناسی ایران و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
گیسلر، نورمن ال. (1375). فلسفه دین، ترجمه حمیدرضا آیت‌الهی، تهران: حکمت.
مریجی، شمس­الله (1398). رابطه‌ میان جامعه‌شناسی و زیارت اربعین، خبرگزاری شبستان، کد خبر ۸۳۹۹۷۹.
مشیرزاده، حمیرا (1381). درآمدی نظری بر جنبش‌های اجتماعی، تهران: پژوهشکده انقلاب اسلامی.
مهدیه، عارفه؛ همتی، رضا و ودادهیر، ابوعلّی (1395). "فرایند جامعه­پذیری دانشگاهی دانشجویان دکتری؛ مورد دانشگاه‌ اصفهان"، فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی در آموزش­ عالی، دوره 22، شماره 1.
نجفی، موسی (1398). ظرفیت‌سازی تمدنی در راهپیمایی اربعین، ۲۰ مهر، ۱۵:۳۶، کد: ۱۸۶۹۳، اخبار اساتید پژوهشگاه، www.ihcs.ac.ir/fa/news.
نش، کیت (1380). جامعه‌شناسی سیاسی معاصر، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: نشر کویر.
نظریه‌های جامعه‌شناختی در دین/ وضعیت دین در دنیای مدرن چگونه است؟ (1395). www.mehrnews.com/news/3785232.
نظری، علی اشرف (1391). احساس تعلق هویتی و نقش آن در شکل­گیری تصورات قالبی در پیشداوری ارزیابی پیمایشی،
همیلتون، ملکم (1387). جامعه‌شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: ثالث.
یوسفی، علی و همکاران (1391). "پدیدارشناسی تجربی زیارت امام‌ رضا (ع)"، مجله مطالعات اجتماعی، دوره 6.
 
Eller, J. D. (2007). Introducing Anthropology of Religion, London: Routledge.
Fariba, A. (2009). “Moral Economy of Pilgrimage and Civil Society in Iran: Religious”, Commercial and Tourist Trips to Damascus 1, South African Historical Journal, 61:1, 38-53.
Jansen, W. & Meike K. (2008). “Shared Symbols: Muslims, Marian Pilgrimages and Gender”, European Journal of Women’s Studies, 15 (3): 295–311.
John, E. and M. H. Sallnow (1991). Contesting the sacred, the Anthropology of Christian pilgrimage, Routledge.
Moen, T. (2009). “Reflection on the Narrative Research Approach”, in: Life Story Research, vol 1, Edited By: Barbara Herrison, SAGE Publication, First printed: pp. 291-308
Morinis, A. (1992). Introduction: The Territory of the Anthropology of Pilgrimage, in Morinis, A. (ed.) Sacred Journeys: The Anthropology of Pilgrimage, Westport: Greenwood Press.
Norman, A. (2004). Spiritual tourism: Religion and Spirituality in Contemporary Travel, from http://ses. library.usyd. edu.au/ bitstream/ 2123/6150/1/THESIS%20-%20Final.pdf (6.1.2012).
Turner, V. (1974). Dramas, Fields, and Metaphors: Symbolic Action in Human Society, Ithaca: Cornell University Press.
Weber, M. (1922/1993). The Sociology of Religion, English translation by Ephraim Fiscoff, Washington: Beacon Press.