بررسی جامعه‌شناختی تاریخیِ سازوکارهای مدیریت نزاع‌های ایلی ـ طایفه‌ای در جوامع روستایی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری بررسی مسائل اجتماعی ایران، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل

2 استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

3 عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

جوامع سنتی ایران، سازوکارهایی با سنخ متفاوتی برای حل بحران‌های اجتماعی (قتل، نزاع و اختلاف گروهی) تجربه کرده‌اند. پژوهش‌ حاضر با رویکرد تاریخی ـ تحلیلی و با الهام از دیدگاه دورکیم (عدالت ترمیمی و کیفری)، به تحلیل سازوکارهای مدیریت نزاع و میزان انطباق و افتراق این سازوکار با دیدگاه دورکیمی، پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که چهار سنخ رویکرد عدالت ترمیمی (اصل اعتماد، گفتگو و مشارکت، میانجیگری و اصل آینده‌نگری) در سازوکارهای مدیریتی ایران قابل‌شناسایی است، اما اصل داوطلبانه بودن در سنخ سنتی نمود چندانی ندارد. به این معنی که جامعه سنتی ایران به‌ سبب هنجار بودگی فرهنگ جمع‌گرایی (سلسله مراتبی)، غلبه وجدان جمعی، ساختار موزائیکی جوامع (قطاعی و کندویی) و بافت ناهمگون آن، بستر توسعه حقوق ترمیمی از نوع دورکیمی (جامعه مدرن مبتنی بر تقسیم‌کار) را نداشته است. این سنخ از جوامع، از مکانیسم خاصی در مدیریت نزاع ایلی ـ گروهی بهره برده که با گونه‌ی عدالت ترمیمی و کیفری بسیار متفاوت و متمایز هست؛ رویکردی که از ساختار سیاسی و اجتماعی ـ فرهنگی حاکم متأثر بوده و در قالب آیین‌های سنتی نمود اجتماعی یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sociological-Historical Study of the Mechanisms of Management of Tribal-Clannism Conflicts in Rural Communities of Iran

نویسندگان [English]

  • taha ashayeri 1
  • esmaeil jahani dolatabad 2
  • elham abbasi 3
1
2
3
چکیده [English]

The traditional societies of Iran have experienced different ways of solving social crises (murder, conflict and group disputes). The present research is based on a historical-analytical approach inspired by Durkheim's view (restorative and criminal justice) to analyze the mechanisms of conflict management and the degree of adaptation and differentiation of this mechanism with Durkheim's view.The results show that the four types of restorative justice approach (trust, dialogue and participation, mediation and the principle of futurism) can be identified in Iran's management mechanisms, but the principle of voluntariness in the traditional way is not very clear. This means that the traditional society of Iran, due to the norm of hierarchical culture, the collective conscience, the Sectoral structure of societies (Hive structural) and its heterogeneous texture, are not the basis for the development of Durkheim-type restorative rights (modern society based on division of labor). This type of community has used from a specific mechanism for managing of struggle, which is idiference with variety of restorative and criminal justice, an approach which has been influenced by the political and socio-cultural structure of the society and has been found in the form of traditional social rituals.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • conflict management
  • Collectivism
  • Tribal System
  • Restorative Justice
  • Criminality
اباذری، یوسف (1389). خرد جامعه­شناسی، تهران: نشر طرح نو.##
احمدی اوندی، ذوالفقار (1394). مطالعه‌ی جامعه­شناختی عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر نزاع­های دسته­جمعی (موردمطالعه: شهرستان ایذه)، پایان­نامه‌ی کارشناسی ارشد توسعه‌ی روستایی، گرایش مدیریت توسعه، دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران. ##
ارجمندی، غلامرضا و نوروزی، ابوالقاسم (1389). "حل منازعات قومی در میان عشایر بختیاری شهرستان ایذه: رسم «خون‌تری» یا «خون­بس»"، مجله‌ی بررسی مسائل اجتماعی ایران، سال اول، شماره‌ی اول، بهار. ##
ازکیا، مصطفی (1374). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی توسعه‌ی روستایی، تهران: انتشارت اطلاعات. ##
افشار سیستانی، ایرج (1366). مقدمه­ای بر شناخت: ایل­ها، چادرنشینان و طوایف عشایری ایران، تهران: نشر هما. ##
افشار سیستانی، ایرج (1373). نگاهی به خوزستان، تهران: نشر هنر. ##
ایمانی جاجرمی، حسین و عبدالهی، مجید (1388). "بررسی تحولات مدیریت روستایی در ایران از مشروطیت تا زمان حاضر"، فصلنامه‌ی راهبرد، سال هجدهم، شماره‌ی 52، پاییز. ##
باقری، علی (1371). جامعه و حکومت در ایران، تهران: مرکز نشر بین‌الملل. ##
بهروان، حسین (1390). جامعه‌شناسی روستایی، تهران: انتشارات جامعه­شناسان. ##
بهمن بیگی، محمد بهمن (1380). عرف و عادات در عشایر فارس، تهران: بنگاه آذر. ##
بیرو، آلن (1375). فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه‌ی باقر ساروخانی، تهران: کیهان. ##
پژوهشکده‌ی تحقیقات استراتژیک، گروه پژوهش­های حقوقی و فقهی (1387). شورای حل اختلاف، پژوهشنامه‌ی شماره‌ی 3، چاپ 1. ##
تاپر، ریچارد (1384). تاریخ سیاسی اجتماعی شاهسون‌های مغان، ترجمه‌ی حسن اسدی، تهران: نشر اختران. ##
چیتامبار، جی. بی. (1385). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی روستایی، ترجمه‌ی احمد حجاران و مصطفی ازکیا، تهران: نشر نی##
حاج کاظم­پور، کاظم (1375). جامعه­شناسی قبایل عرب خوزستان (تحقیقی در آداب، رسوم و فرهنگ‌عامه)، تهران: سحاب. ##
حسینی، سید رضا (1383). آمار جرائم در ایران، مجموعه مقاله‌های اولین همایش ملی آسیب­های اجتماعی در ایران جلد اول، تهران: انجمن جامعه‌شناسی ایران. ##
حنیف، محمد (1386). سور و سوگ در فرهنگ‌ عامه‌ی لرستان و بختیاری، تهران: نشر دفتر پژوهش رادیو. ##
خسروی، عبدالعلی (1373). فرهنگ بختیاری، تهران: نشر فرهنگ­سرا. ##
دادگستری کل استان همدان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان (1387). مجموعه مقالات اولین همایش ملی تبیین جایگاه علمی و نقش شورای حل اختلاف در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران. ##
دورکیم، امیل (1392). درباره تقسیم‌کار اجتماعی، ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر مرکز. ##
دهخدا، علی‌اکبر (1341). لغت‌نامه‌ی فارسی دهخدا، تهران: چاپخانه­ی دانشگاه تهران. ##
رایت، مارتین (1384). عدالت ترمیمی، ارتقاء بخشیدن رویکرد بزه­دیده محوری (مجموعه مقالات)، ترجمه‌ی امیر سماواتی پیروز، تهران، انتشارات خلیلیان، چاپ اول. ##
رایجیان، مهرداد، (1381). بزه­دیده در فرایند کیفری، تهران، انتشارات خط سوم، چاپ اول. ##
رضوی فرد، بهزاد، مراد قلی، حسین و ضرغامی، سیروس (1395)، بررسی آثار ترمیمی اجرای مراسم خون صلح: مطالعه موردی در استان کرمانشاه، مجله حقوقی دادگستری، سال هشتادم، شماره نود و چهارم، ص 234-217. ##
رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا؛ سجاسی قیداری، سعید و عینالی، جمشید (1386). "نگرشی نو به مدیریت روستایی با تأکید برنهادهای تأثیرگذار"، فصلنامه‌ی روستا و توسعه، سال 10، شماره‌ی 2. ##
رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا؛ مهدی­پور، طاهر و صفری مرکید، عبدالله (1388). ارزیابی نقش شورای حل اختلافات روستایی در امنیت قضایی روستاییان «نمونه موردمطالعه: روستاهای شهرستان مرند»، مجله‌ی علوم اجتماعی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. ##
ریتزر، جورج (1374). نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی. ##
زهر، هوارد، (1383). کتاب کوچک عدالت ترمیمی، ترجمه‌ی دکتر حسین غلامی، تهران، انتشارات مجد. ##
سردار اسعد بختیاری، علیقلی خان (1363). تاریخ بختیاری، تهران: نشر یساولی. ##
سردار اسعد بختیاری، علیقلی خان (1346). تاریخ بختیاری، به اهتمام جمشید کیانفر، چاپ اول، تهران، انتشارات اساطیر. ##
شهبازی، عبدالله (1366). ایل ناشناخته (پژوهشی در کوه­نشینان سرخی فارس)، تهران: نشر نی. ##
صالحی، حسین (1371). نگرشی بر نزاع‌های دسته‌جمعی در استان چهارمحال بختیاری، استانداری چهارمحال بختیاری. ##
صحراشکاف، پرویز (۱۳۸۴). قانون نانوشته قوم بختیاری: خین و چو، اهواز: نشر معتبر. ##
صفی­نژاد، جواد (1345). مونوگرافی ده طالب‌آباد، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی. ##
صفی­نژاد، جواد (1368). عشایر مرکزی ایران، تهران: مؤسسه و انتشارات امیرکبیر. ##
طالب، مهدی و عنبری، موسی (1387). ابعاد تغییر و توسعه در جامعه‌ی روستایی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ##
طالب، مهدی (1389). مدیریت روستایی در ایران، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه‌ی انتشارات تهران. ##
طالب، مهدی و بخشی­زاده، حسن (1388). سازمان‌های متولی توسعه‌ی روستایی در ایران، تهران، پیوند مهر: نهضت پویا. ##
عادلی، علیرضا (1392). نزاع، علل، پیامدها و راهکارها، شیراز: انتشارات نوید شیراز. ##
عباسی، مصطفی (1382). افق­هایی نوین عدالت ترمیمی، انتشارات دانشور، چاپ اول. ##
عبدی، عباس (1367). مسائل اجتماعی قتل در ایران، تهران: جهاد دانشگاهی، نوبت چاپ اول. ##
عزیزی بنی­طرف، یوسف (1372). قبایل و عشایر خوزستان، با نگاهی به آیین فصل، شعر، هنر و تاریخ، تهران. ##
عزیزی، حشمت‌الله (1388). بسترهای تاریخی عدالت ترمیمی در ایران، انتشارات روزنامه‌ی رسمی، چاپ اول. ##
عشایری، طاها (1395). جامعه‌شناسی نزاع و درگیری در استان اردبیل، تهران: مطالعات پژوهشگاه ناجا. ##
عشایری، طاها و ایمانی جاجرمی، حسین (1392). "مطالعه‌ی جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری نزاع دسته‌جمعی روستایی ـ عشایری (مورد مطالعه: روستای پریخان، شهرستان مشکین‌شهر)"، فصلنامه‌ی مطالعات امنیت اجتماعی، شماره‌ی 43. ##
عشایری، طاها و سعادتی، موسی (1395)، تحلیل جامعه‌شناختی نقش امنیتی اجتماعی کدخدا در جامعه ایران، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در علوم تربیتی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی سروش حکمت رضوی. ##
عشایری، طاها و سعادتی، موسی (1395)، نگاه چند ساحتی به نقش داروغه در تاریخ جامعه ایرانی با تأکید بر نظم و امنیت اجتماعی، سومین همایش ملی راهکارهای توسعه و ترویج علوم تربیتی، تهران: انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین. ##
غفاری، هیبت­الله (1368). ساختار اجتماعی عشایر بویر احمد، تهران: نشر نی، چاپ اول.
غلامی، حسین (1385). عدالت ترمیمی، تهران، انتشارات سمت، چاپ اول. ##
فرهمند، مجتبی و یوسفی، ابوالفضل (1390). نگاهی به نهادهای مشابه شورای حل اختلاف قبل از انقلاب اسلامی ایران، ماهنامه دادرسی شماره‌ی 86، سال پانزدهم. ##
قاسمی، یارمحمد و مروتی، سهراب (1388). همیاری سنتی ایلامیان، تهران: انتشارات دانشگاه ایلام. ##
قهرمانی، نصرالله (1380). "توسعه‌ی قضایی و نهاد داوری"، مجله‌ی کانون وکلا، دوره‌ی جدید شماره‌ی 3. ##
کوزر، لوئیس (1386). زندگی و اندیشه‌ی بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی. ##
کیانی، منوچهر (1372). سیه چادرها، شیراز: انتشارات کیان نشر. ##
لمبتون، ا. ک. س. (1345). مالک و زارع در ایران، ترجمه‌ی منوچهر امیری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. ##
ماسوری، شکوفه (1382). خی­صل، نامه‌ی انسان‌شناسی، دوره‌ی اول، شماره‌ی سوم، بهار و تابستان. ##
محمودی­جانکی، فیروز (1387). "رسمی­سازی عدالت غیررسمی در ایران با تأکید بر زمینه­های تاریخی ـ اجتماعی شکل‌گیری خانه­ی انصاف و شورای داوری"، مجله‌ی حقوقی و دادگستری، شماره‌ی 62 و 63. ##
معین (1387). فرهنگ لغت فارسی، تهران: انتشارات فرهنگ­نما با همکاری انتشارات کتاب آراد. ##
موسوی کربلایی، سید محمد (1385). "شورا و مشارکت: شوراهای اسلامی، تحقق آرمان جمهوری اسلامی"، ماهنامه‌ی شهرداری‌ها، سال 6، شماره‌ی 74. ##
میزایی، خلیل (1390). پژوهش، پژوهشگری و پژوهش­نامه نویسی، تهران: انتشارت جامعه‌شناسان، جلد اول، چاپ دوم. ##
نجفی ابرندآبادی، علی­حسین (1383). "از عدالت کیفری کلاسیک تا عدالت ترمیمی"، مجله‌ی قضاوت، سال سوم، شماره‌ی 26. ##
نجفی ابرندآبادی، علی­حسین، (1382)، میانجیگری کیفری: جلوه­ای از عدالت ترمیمی، دیباچه بر کتاب میانجیگری در امور کیفری؛ جایگزین­های زندان یا مجازات بینابین، محمد آشوری، تهران، نشر گرایش. ##
نظری داشلی برون، زلیخا؛ محمدی، حاج علی؛ تراب­زاده، هما، عباس و رهو، روشنک (1384). مردم‌شناسی ابیانه تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده مردم‌شناسی. ##
نیازی، محسن و عشایری، طاها (1394). نزاع دسته‌جمعی در جوامع عشایری ایران، تهران: سخنوران. ##
وثوقی، منصور (1384). جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی و فرهنگی روستا، کتاب سبز راهنمای عمل دهیاری‌ها، تهران: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور. ##
وثوقی، منصور و نیک­خلق، اکبر (1386). مبانی جامعه‌شناسی، تهران: بهینه. ##
Hans-JörgAlbrecht/Jan-Michael Simon/Hassan Rezaei/Holger-C. Rohne/Ernesto Kiza (Hrsg) (2006). Conflicts and Conflict Resolutionin Middle Eastern Societies -Between Tradition and Modernity. ##