تحلیل جامعه‌شناختی شیوه‌های مدارا با مرگ عزیزان در بلایای جمعی (مورد مطالعه: زلزله آبان 1396 سرپل ذهاب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم اجتماعی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشیار علوم اجتماعی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 استاد علوم اجتماعی ، گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

4 استادیارعلوم اجتماعی، گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.22055/qjsd.2022.36805.2407

چکیده

جامعه‌شناسان بسیاری به مطالعه باورهای و تصورات آدمیان از مرگ، زندگی پس از مرگ و نحوه کنار آمدن با آن پرداخته‌اند. یکی از مهم‌ترین موضوعات در این خصوص، نحوه مواجهه با مرگ اعضای خانواده و بستگان در فجایع جمعی، از جمله زلزله است که آسیب‌های روانی اجتماعی شگرفی به دنبال دارد. مقاله حاضر با علم به اهمیت این موضوع، به مطالعه جامعه‌شناختی شیوه‌های مدارا با مرگ عزیزان زلزله آبان 1396 در بین شهروندان شهرستان سر پل ذهاب پرداخته است. برای این منظور با استفاده از رهیافت نظریه زمینه‌ای و بر اساس نمونه‌گیری نظری به مصاحبه‌ عمیق نیمه ساختارمند با 23 نفر از افرادی که در خلال زلزله آبان 1396 شهرستان سرپل ذهاب عزیزی یا عزیزانی را از دست ‌داده‌اند، پرداخته شد. تحلیل داده‌های تحقیق و مدل نظری استخراج ‌شده بیانگر آن است که شرایط علّیِ: «آموزه‌های دینی»، «هنجارهای فرهنگی»، «مناسک آیینی» و «شیوه‌های شخصی مواجهه»، در تاب‌آوری تجربه تراژیک مرگ عزیزان مؤثرند. پدیده اصلی «دیالکتیک تراژدی ـ تسلی در سطوح فردی و جمعی»، تحت شرایط زمینه‌ای و مداخله‌گر: «مخاطره چندجانبه»، «جنس»، «سن»، «الگوهای مرجع» و «تصور از مرگ» منجر به توسعه استراتژی‌های: «دین‌مدار»، «سنتی ـ آیینی»، «واقع‌گرا» و «غیر واقع‌گرا» گردیده است. پیامدهای این استراتژی‌ها کنار آمدن و پذیرش مرگ عزیزان و به ‌گونه‌ای کلی سامان حیات اجتماعی است. در این مقاله مدل پارادایمی مدارا با مرگ عزیزان ارائه می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sociological analysis type of tolerance with death darling in social disaster“Case study: earthquake of 2018 in SarpolZahab”

نویسندگان [English]

  • fariborz lorestani 1
  • amir Maliky 2
  • mohammad jawad zahedi mazandarani 3
  • hossein mohammadzadeh 4
1 PhD student in Social Sciences, Department of Social Sciences, Payame Noor University, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Social Sciences, Department of Social Sciences, Payame Noor University, Tehran, Iran
3 Professor of Social Sciences, Department of Social Sciences, Payame Noor University, Tehran, Iran
4 Assistant Professor of Social Sciences, Department of Social Sciences, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Sociological analysis type of tolerance with death darling in social disasterMany sociologist studied believes and human image of death, Live then death and tolerance with dies. The important subject is how people engage with family and kinships dies in the disasters especially natural disaster like earthquake and social and psychological results. The goal of this study is how citizen of Sarpol Zahab encounter with darling death in 2017 earthquake. We used the grounded theory, theoretical sampling and semi structural interview with 23 cases during Sarpol Zahab earthquake. Data analysis and results theory modeling shows in causal condition: "religious believes", "cultural norms", "ritual ceremony", "personal methods" are effective. The basic phenomena" dialectic tragedy-consolation" in social and individual level in grounded and interference condition: "multilateral risk","sex","age","reference patterns" and "image of death" convertible to: "religious axis","tradition-ceremony","realist" and 'nonrealistic" strategies. Conclusion of this strategies due to accept and tolerance with darling death and social live conditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Facing the death of loved ones
  • collective catastrophes
  • resuscitation
  • Sarpol-e Zahab
استربرگ، کریستین جی (1384). روش‌های تحقیق کیفی در علوم اجتماعی، احمد پوراحمد و علی شماعی، یزد، دانشگاه یزد.
استراس، آنسلم و کوربین، جولیت (1390). اصول و روش تحقیق کیفی، بیوک محمدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افشانی، سید علیرضا و دیگران (1398). "برساخت اجتماعی پروبلماتیک حضور داغ‌دیده در گورستان، به‌سوی یک نظریه زمینه‌ای"، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دوره 9، شماره 2.
الیاس، نوربرت (1385). تنهایی دم مرگ، امید مهرگان و صالح نجفی، تهران: گام نو.
الیاس، نوربرت (1393). در باب فرایند تمدن، غلامرضا خدیوی، تهران: انتشارات جامعه­شناسان.
اینگلهارت، رونالد (1395). تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی، مریم وتر، تهران: کویر.
اینگلهارت، رونالد و نوریس پیپا (1389). مقدس و عرفی، مریم وتر، تهران: کویر.
برگر، پیتر و توماس لاکمن (1385). ساخت اجتماعی واقعیت، فریبرز مجیدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
بیات‌ریزی، زهره، رضا تسلیمی طهرانی (1395). "مروری انتقادی بر اندیشه‌های اجتماعی در باب مرگ با توجه به وضعیت خاص ایران"، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره نهم، شماره ۳ و ۴، پاییز و زمستان.
تابعی، ملیحه و دیگران (1396). پدیدارشناسی تجربی واکنش به مرگ، راهبرد فرهنگ، شماره چهلم.
جاوید، فروغ و حمید عباداللهی چنذانق (1394). مروری بر ادبیات نظری و تجربی جامعه‌شناسی مرگ، سومین کنفرانس ملی جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی، تهران مؤسسه اطلاع‌رسانی نارکیش.
جواهری، فاطمه، یزدانی، مرجانه (1395). "نگرش به مرگ نمونه‌ای منتخب از سالمندان شهر تهران"، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره دهم، شماره ۲ و ۳.
دریفوس، هیو برت و پل رابینو (1379). میشل فوکو فراسوی ساختارگرایی و هرمنوتیک، حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
رفیعی فروغ؛ معصومه، رامبد و دیگران (1388). "درک بیماران تحت درمان با همودیالیز از حمایت اجتماعی"، مجله دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران حیات، دوره 1، شماره 15.
ریاحی، محمداسماعیل و رهبری، لادن (1393). "رویکرد فرایند استرس در جامعه‌شناسی سلامت و روان"، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره هشتم، شماره 1، بهار.
زمانی مقدم، مسعود (1395). پژوهشی در جامعه‌شناسی مرگ، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
صنعتی، محمد (۱۳۸۶). "درآمدی به مرگ در اندیشه غرب"، فصلنامه ارغنون. شماره ۲۹ و ۲۷.
عنبری، موسی (1389). جامعه‌شناسی فاجعه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فراست‌خواه، مقصود (1389). "روش پژوهش کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر «نظریه برپایه» (گراندد تئوری،GTM )"، تهران: نشر آگاه.
فلیک، اوه (1387). درآمدی بر تحقیق کیفی، هادی جلیلی، تهران: نی.
کارادک، ونسان (۱۳۹۱). جامعه‌شناسی پیری و پیرشدگی، سوسن کباری، تهران: جامعه­شناسان.
کرسول، جان دبلیو (1391). پویش‌های کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد (روایت­پژوهی، پدیدارشناسی)، ترجمه حسن دانایی‌فرد و حسین کاظمی، تهران: صفار اشراقی.
کریمی، مرتضی (1387). "مرگ و مردن به‌عنوان مقولاتی فرهنگی"، پژوهش در فرهنگ و هنر، شماره 1، بهار.
کلهیر، آلن (1397). تاریخ اجتماعی مردن، قاسم دلیری، تهران: ققنوس.
کوبلر راس، الیزابت (1378). مرگ آخرین مرحله رشد، مترجم: پروین قائمی. تهران: انتشارات: پیک بهار.
گال، م. بورگ، و. گال، ج (1383). روش‌های پژوهش کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی، جلد دوم، ترجمه احمدرضا نصر و همکاران، تهران: سمت.
گروسی، سعیده و دیگران (1393). "درک افراد سوگوار از پدیده مرگ"، فصلنامه اخلاق زیستی، سال چهارم، شماره چهاردهم .
گیدنز، آنتونی (1378). تجدد و تشخص، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نشر نی.
لبیبی، محمدمهدی (1393). خانواده در قرن بیست و یکم: از نگاه جامعه­شناسان ایرانی و غربی، تهران: نشر علم.
محدثی، حمیده و دیگران (1395). "تبیین تجارب زیستی مادران از سازگاری با مرگ پری­ناتال: یک مطالعه کیفی"، مجله زنان مامایی و نازایی ایران، شماره 20.
می­تاد (۱۳۹۲). مرگ، ترجمه رضا علی‌زاده، تهران: نشر گمان.
والتر، تونی (1396). مرگ و مدرنیته، تهران: انتشارات پژوهشگاه.
وردن، ویلیام (1399). رنج و التیام در سوگواری و داغ‌دیدگی، ترجمه محمدقائد شرفی، تهران: فرهنگ نشر نو.
یوسفی، علی و ملیحه تابعی (۱۳۹۰). پدیدارشناسی تجربی معنای مرگ، راهبرد فرهنگ، شماره ۱۴و ۱۵.
 
Amy Hui-Mei Huang Lin (2003). “Factors Related to Attitudes toward Death Among American and Chinese Older Adults OMEGA”, Journal of Death and Dying: Vol. 47, N0.1, p: 157-170.
Aneshensel, C. S & J. C. Phelan (1999). Handbook of the Sociology of Mental Health, New York: Springer.
Bauman, Z. (1992). Mortality, Immortality and Other Life Strategies. Stanford, CA: Stanford University Press.
Bauman, Z. (1998) “Postmodern Adventures of Life and Death'. pp. 217-31 in G. Becker, E. (1973). The Denial of Death. New York: Free Press.
Blauner, R. (1966). “Death and Social Structure”, Psychiatry 29(4): 378-94.
Bluck Susan, Judith Dirk, Mich. Markay, Ashley Hux (2008). “Life Experience Death, Relation to Death Attitudes and to the Use of DeathRelated Memories”, Death Studies, No.32, p: 524-549.
Bryant, C.D. (2006). “The sociology of death and dying”, in: Carr Deborah (2007) Death & Dying, in The Blackwell Encyclopedia of Sociology, Edited by: George Ritzer, Vol. 3, United States of America: Blackwell Pub.
Connelly, R. (2003). “Living With Death: The Meaning of Acceptance”, Journal of Humanisfie Psychology. 43; 45-63.
Durkheim, E. (1965). The Elementary Forms of Religious Life. New York: Free Press. (Original work published 1912).
Feifel, H. (ed) (1959). The Meaning of Death. New York: McGraw-Hill. Foucault, M. (1990) The History of Sexuality (1st Vintage Books ed.). New York: Vintage Books.
Freud, S. (1985). Our Attitude Toward Death', in A. Richards and A. Dickson (eds), Sigmund Freud, Volume 12: Civilization, Society, and Religion. London: Penguin Books. (Original edition first read in 1915 at the B'nai B'rith Jewish club in Vienna, under the title 'Death and us').
Geertz, C. (1966). “Religion as a Cultural System', in M. Banton (ed.) Anthropological Approaches to the Study of Religion”, A. S. A. Monographs No. 3., London: Tavistock.
Glaser, B. (1998). “Doing grounded theory: Issues and discussions. 1st ed”, California: Sociology Press; 1998. p. 5-6, 66- 68.
Gorer, G. (1955). “The Pornography of Death”, Encounter October: 49–52.
Kellehear, A. (2008). “Dying as social relationship: a sociological review of debates on the determination of death”, social sciences and medicine, 66, pp.1533-1544.
Landmark, M. (2006). “Attitudes to Spiritual Care among Nursing Staff in a Swedish Oncology Clinic”, Journal Clin Nurs, 15 (7): 863-874.
Leming Michael, George E. Dickinson (2007). Understanding Dying, Death, & Bereavement, United States of America: Thomson Wadsworth Company.
Morse, JM., Field, PA. (1995). Qualitative research methods for health professionals. California: Sage Pub.
Scambler and P. Higgs (eds), Modernity, Medicine and Health. New York, N.Y.: Routledge.
Streubert, HJ, & Carpenter, DR. (2003). Qualitative research in nursing. Philadelphia: lipincott.
Tony, W. (2008). “The Sociology of Death”, Journal Compilation, Sociology Compass 2/1 (2008), p: 317–336.
Walter, T. (1991). “Modern Death: Taboo or not Taboo?”, Sociology. Vol. 25. No 2: pp 293-310.
Wheaton, B. & Montazer, S. (2010). “Stressors, Stress, and Distress, In: Teresa L. Scheid, & Tony N. Brown (Eds.), A Handbook for the Study of Mental Health”, Cambridge: Cambridge University Press: 171-199.